Bilgiler > insanları çalışmaya teşvik eden tek şeyin para olmaması
insanları çalışmaya teşvik eden tek şeyin para olmaması
insanları çalışmaya teşvik eden tek şeyin para olmadığı. dan ariely'nin yaptığı birkaç deneyi anlatayım.
ilk deneyde insanlar iki gruba ayrılmış.
1. gruptakilerden 3 dolar karşılığında lego parçalarından oyuncak yapmaları istenmiş, insanlar oyuncağı yaptıktan sonra oyuncak onların görebileceği bir yere konmuş. ardından başka lego parçaları verilip aynı oyuncağı 2.70 dolar karşılığında yapmaları istenmiş ve oyuncak yine görebilecekleri bir yere konmuş. bu şekilde 2.40, 2.10... diye azaltarak insanlar artık bu paraya oyuncak yapmam diyene kadar devam edilmiş.
2. gruptakilerden de 3 dolar karşılığında lego oyuncak yapmaları istenmiş ancak bu sefer yaptıkları oyuncak parçalanmış ve onun parçalarıyla 2.70 dolara yeni bir oyuncak yapmaları istenmiş. yine aynı şekilde 2.40, 2.10 diye azalan ücretler karşılığında oyuncak yapmaları teklif edilmiş.
deney sonunda 1. gruptaki insanların 2. gruptakilere göre çok daha düşük ücretler karşılığında oyuncak yapmaya devam ettiği görülmüş.
2. gruptakiler sürekli aynı oyuncağı tekrar tekrar yapıp bozmaktan emeklerinin boşa gittiği hissine kapılmışlar. (bkz: sisyphos)
1. gruptakiler ise nerdeyse hiç ücret almayana kadar oyuncak yapmaya devam etmişler çünkü emeklerinin boşa gitmediğini hissetmişler. yani yaptıkları işin bir anlamı olduğunu düşünmüşlerdi. oysa iki grubun yaptığı iş arasında neredeyse hiç fark yoktu.
ikinci deneyde insanlara üzerinde rastgele harfler bulunan bir kağıt verilip yanyana gelen harf çiftlerini bulup işaretlemeleri istenmiş. tabi yine ilk kağıt için 3 dolar ve sonraki kağıtlarda gittikçe azalan ücretler karşılığında.
deneyde 3 farklı grup oluşturulmuş.
1. gruptakiler bitirdikten sonra kağıt alınmış, kontrol edilmiş ve kontrol eden kişi 'hı hı' diyerek onaylayıp kağıdı kenara kaldırmış.
2. gruptakiler bitirdikten sonra kağıt alınıp hiç bakılmadan kenara kaldırılmış.
3. gruptakiler bitirdikten sonra kağıt alınıp direkt olarak kağıt parçalama makinasına atılmış ve yok edilmiş.
deneyin sonucunda 1. gruptakiler nerdeyse hiç para almayana kadar verilen işi yapmaya devam etmişler.
2. ve 3. gruptakiler ise ilk birkaç kağıttan sonra işi bırakmışlar.
bu deneyde de insanlar yaptıkları işin boşa gittiğini görünce işi yapmaktan vazgeçme eğilimi göstermişler. ancak burada daha ilginç olan bir şey var.
2. ve 3. gruptaki insanlar hile yapabilirlerdi, yaptıkları kontrol edilmediği için harf çiftlerini bulmadan kağıdı verip paralarını alabilirlerdi, ama yapmadılar. çünkü emeklerinin karşılığını göremediler.
insanların motivasyonu yaptıkları işi gözden geçirip 'hı hı' demekle artmıştı. hem de tahmin edilenden çok daha fazla bir artış.
son olarak bahsetmek istediğim şey ikea effect.
1940'lı yıllarda betty crocker adında bir pasta şirketi kek yapmak için lazım olabilecek bütün malzemeleri toz haline getirip bir kutuda satmaya başlamış. kek yapmak için kadınların tek yapması gereken karışımı suyun içine koyup fırına atmakmış.
ancak bu ürün hiç tutmamış, bunun üzerine kek karışımından süt ve yumurta çıkarılmış. artık kek yapan kadınların karışımın içine yumurta kırıp süt eklemeleri gerekiyormuş. bu değişiklikten sonra satışlarda patlama yaşanmış.
insanlar kek yapmak için daha fazla uğraştıklarında kek yapmayı ve yaptıkları keki çok daha fazla sevmişler.
ikea effect denmesinin nedenini de tahmin edersiniz.
***