Temelelektronik.info

Bilgiler > Milgram Deneyi



Milgram Deneyi

yale üniversitesi psikoloji bölümünde çalışan stanley milgram, meşhur nazi savaş suçlusu adolf eichmann’ın mahkemesinden üç ay sonra şu soruyu sorar:

“nazi almanyası’nda yaşanan soykırıma aktif olarak katılan binlerce kimse yaptıkları korkunç şeyin ne kadar bilincindeydi? bu kötülükleri bilerek, isteyerek ve farkında olarak mı yapmışlardı, yoksa toplu bir ahlaki değişim ile kendi değer yargılarını görmezden gelerek otoritenin isteği doğrultusunda sadece emirleri mi uyguladılar?”

milgram deneyi düzeneği: öğretmen (t), önündeki mekanizmadan diğer odadaki öğrenci'ye (l) elektrik akımı veriyor. öğretmenle aynı odada, arkasında oturan gözetmen (e), tereddüt anında devam etmesi için uyarıda bulunuyor.

bu hipotezini test etmek isteyen milgram, psikoloji tarihine geçecek meşhur milgram deneyi’ni düzenler.
önce, deneye katılacak gönüllüler bulunur. gazete ve sokak ilanları ile toplanan gönüllüler, cezalandırmanın hafıza ve öğrenme üzerine etkisi konulu bir deneye katkıda bulunacaklarını sanmaktadırlar.
gönüllüler laboratuvara geldiklerinde, üzerinde otorite sembolü olan beyaz önlük giymiş olan bir “deney gözetmeni” ve kendileri gibi bir başka gönüllü ile karşılaşırlar. 
deney gözetmeni, gönülllere, bu deneyin “cezalandırmanın öğrenme üzerinde etkisi” ile ilgili olduğunu söyler, ve gruptakilerden birinin öğretmen, diğerinin de öğrenci olacağını anlatır. öğretmen, öğrenciye sorular soracak, öğrenci soruları bilemediğinde gittikçe artan elektrik akımı ile öğrenciyi cezalandıracaktır. kura yöntemi ile kimin “öğrenci”, kimin “öğretmen” olacağı belirlenir.
rollerin belirlenmesinin ardından, gözetmen, öğretmen ve öğrenci, öğrenciye ait cezalandırma odasına girerler. burada, öğretmen vereceği elektrik akımının nasıl bir mekanizma ile öğrenciyi cezalandıracağını görür. öğrenci sandalyeye oturtulur, kolları kayışlarla bağlanır. deney gözetmeni ve öğretmen deneyi başlatmak için bitişik odaya geçerler.
bu odada, öğretmen’in oturacağı bir masa ve masanın üzerine elektrik şoku vermesini sağlayacan bir düzenek vardır. düzenek üzerinde 15 volt arayla 15 volttan, 450 volta dek uzanan şiddet seçenekleri mevcuttur. ilaveten, belirli aralıklar “düşük şok”, “orta şiddette şok”, “şiddetli şok”, “çok şiddetli şok”, “hayati tehlike” ve “xxx” olarak etiketlenmiştir.
220 volt’un şehir akımı olduğu ve oldukça tehlikeli olduğunu anımsamakta fayda var. milgram şokmetresinde, 300 volt civarı “çok şiddetli şok” 400 volt civarı, “hayati tehlike” ve 450 volt’luk şalter de “xxx” olarak etiketlenmiştir.
milgram
milgram deneyinde kullanılan şok cihazı paneli.
ancak öğretmen rolünü oynayacak gönüllülerin bilmedikleri birkaç şey vardır.
hem deney gözetmeni, hem de öğrenci rolünü oynayan diğer gönüllü aslında deneyin birer parçası, milgram ile çalışan profesyonel aktörlerdir. kura ile roller belirlenirken de, hile yapılmış ve gerçek gönüllü her zaman “öğretmen”, aslında bir aktör olan gönüllü ise her zaman “öğrenci” rolüne atanmıştır.
ilaveten, öğretmenler, deney gözetmeni ile şok odasını terk ettikleri anda, öğrenci rolü oynayan aktör sandalyesinden kalkmış, yerine bir teyp cihazı bırakmıştır. öğretmen her bir şok seviyesindeki düğmeye basarken, karşılık olarak önceden yapılmış bir ses kaydı çalmaktadır. öğretmenin verdiğini sandığı şokun şiddetine göre bu kayıttaki ifadeler değişmektedir. düşük akımlar için sadece hafif acı nidaları varken, yüksek akıma karşılık gelecek kayıtlar iç paralayıcı çığlıklar, artık öğretmene durması için yalvarmalar şeklinde hazırlanmıştır. hayati tehlikenin başladığı 300 v civarındaki kayıtlardan birinde öğrenci’nin iç paralayıcı bir şekilde çığlık attıktan sonra “yalvarırım artık durun, dayanamıyorum! ben kalp hastasıyım. kalbim tekliyor, kendimi iyi hissetmiyorum!” diye bağırdığı duyulur. 350 v ve sonrası ise, öğrencinin bilincini kaybettiği, hatta öldüğü izlenimini verecek şekilde sessiz bırakılmıştır.
gönüllüler, her yanlış cevapta, “öğrenci” rolünü oyandığına inandıkları kişiye artan miktarda şok vereceklerdir. gönüllü, şok verme konusunda tereddüte düştüğünde deney gözlemcisi “lütfen devam edin” veya “deneye devam etmemiz gerekli” gibi cümlelerle gönüllüleri devam etmeye teşvik edecektir. ancak son karar gönüllünündür, bu teşviklere rağmen deneye devam etmek istemediklerini söylemeleri halinde deney sonlandırılacaktır. deneyi bırakmak istediklerini ifade etmezlerse, deney ölümcül şok seviyesi olan 450 v kadar sürdürülecek ve gönüllü üç defa 450 v şoku uyguladıktan sonra sonlandırılacaktır.
deneye başlamadan önce, gönüllülere 45 voltluk akım verilerek, verdikleri akımın ne kadar acıyacağı konusunda bir fikir sahibi olmaları sağlanır.
deney başlar…

pekçok denek, vücut dilleri stres belirtileri göstermesine rağmen akım vermeye devam ediyor.
pekçok gönüllü 135 volt civarında tedirgin olmaya başlayarak, arkalarında duran beyaz önlüklü ‘deney gözetmeni’ne sorular sorarak deneyi sorgulamaya başlarlar. çoğu, gözetmenin “lütfen devam edin” uyarısının ardından vücut dilleri oldukça bariz tedirginlik ve stres belirtileri göstermesine rağmen öğrenciye artan miktarda elektrik şoku vermeye devam ederler. gönüllülerin pek çoğu, yan odadan gelen acı dolu çığlık seslerini duyduklarında kendi kendine gülme, oturduğu yerde kıpırdanma gibi sinir bozukluğu belirtileri göstermelerine rağmen deneyi sürdürürler.
milgram deneyi, sıradan insanların otoriteden aldıklar emirler karşısında kendi değer yargılarını bir kenara koyup, otorite emirlerini teredüttsüz uyguladıklarını gösteren çok çarpıcı bir örnektir.
deneyin sonuçları öylesine beklenmediktir ki, ne milgram ne fikirleri sorulan muhtelif üniversitelerden diğer psikiyatristler deneyin sonuçlarını öngörebilmişlerdir. deney öncesinde yapılan anketlerde, 100 gönüllüden en fazla 3 tanesinin en yüksek akım seviyesine çıkacağı öngörülmüştür. çoğu anket katılımcısı, gönüllülerin çoğunun en fazla 10. seviyeye (150 volt) geleceğini tahmin etmiş, hemen hepsi 100 gönüllünün en fazla 4 tanesinin 300 volt civarına kadar çıkacağını düşündüklerini belirtmişlerdir.

oysa milgram’ın sonuçları tek kelimeyele tüyler ürperticidir. ilk yapılan deneyde, katılımcıların %65’i (40 gönüllüden 26 tanesi), deneyi sonlandıran en yüksek ceza seviyesi olan 450 volta kadar çıkmıştır. bu insanların çoğu, karşılarında kendileri gibi bir deney gönüllüsü olduğunu sandıkları insana bu seviyelerde elektrik akımı verirken soğuk soğuk terlemelerine, dudaklarını kemirmelerine, inlemelerine, sinir krizi geçirmelerine rağmen öldürücü seviyede akım vermekten imtina etmemişlerdir.
tekrarlayan deneylerde de, insanı dehşete düşüren benzer rakamlara ulaşılmıştır. 1999 yılında, milgram deneylerinden 35 yıl sonra maryland üniversitesi’nden thomas blass, pekçok farklı kurum ve kişi tarafından yürütülen milgram deneylerini toplayarak bir meta-analiz yapmış, ve deneklerin otoriteye sorgusuz itaatinin pekçok deneyde benzer seviyelerde olduğunu ve ortalama itaat oranının %61-%66 civarında olduğunu saptamıştır.


sonraki bilgi:      iki dirhem bir çekirdek

önceki bilgi:       Bir Amerikan Çocuğundan Atatürk'e Mektup

 
 

Bu sayfaya 138  defa bakıldı


Bu internet sitesi kar amacı gütmemektedir. Bu içeriğin siteden kaldırılmasını istiyorsanız alttaki butonu kullanarak içeriğin kaldırılması için istekte bulunabilirsiniz.